İbn Fâris

Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî

(ö. 395/1004)

Kûfe dil mektebine mensup dil ve edebiyat âlimi.

.

Hayatı: Hicri 306 (918-19) veya 308 yılında Kazvin’e bağlı Zehrâ bölgesindeki Kürsüf köyünde (bugünkü Keresf) doğdu. Öğrenim yılları dışında hayatını genellikle Kazvin, Hemedan ve Rey şehirlerinde geçirdi.[1] İbn Fâris’in vefat tarihiyle ilgili değişik rivayetler varsa da kaynakların çoğunda Safer 395’te (Kasım 1004) Rey’de öldüğü belirtilmektedir.[2]

Yetişmesi ve Tahsili: İlk tahsilini Şâfiî fakihi ve dil âlimi olan babası Fâris b. Zekeriyyâ’nın yanında yaptı.[3] Yaşadığı Kazvin şehrinde çeşitli hocalardan ders okudu. Daha sonra tahsil için birçok bölgeyi dolaştı. Gittiği yerlerde dönemin tanınmış birçok âliminden; dil, edebiyat, Kur’an ilimleri ve hadis başta olmak üzere değişik alanlarda öğrenim gördü. 

Yetiştirdiği Öğrencileri: İbn Fâris birçok öğrenci yetiştirmiştir. Bunların arasında Makâmât sahibi Bedîüzzaman el-Hemedânî, Büveyhîler’in veziri, edip ve ilim adamı İbn Abbâd gibi önemli simalar da bulunmaktadır.[4]

Hakkında Yazılanlar: İbn Fâris ilgi çekici bir şahsiyettir. Onun sıcak bir kalbi vardı, öyle ki herhangi bir ihtiyaç sahibini eli boş göndermektense bizzat elbisesini çıkarıp ona verdiği söylenirdi. Yaşadığı talihsizlikler hakkında dokunaklı ifadeler içeren şiirler yazardı.[5] 

İlmî Kişiliği: Lügat ilmine çok önem veren ve dilin mantığını kavrayamayanların daha kolay yanılabileceğini söyleyen İbn Fâris Kûfe dil mektebine mensuptu ve Arap dili sahasında büyük bir otoriteydi. Bu mektebin önemli temsilcilerinden olan hocası Ebû Bekir Ahmed b. Hasan el-Hatîb’in onun üzerinde büyük tesiri olmalıdır. İbn Fâris’in Mu’cemü mekâyîsi’l-luġa, Mücmelü’l-luġa ve es-Sâhibî fî fıkhi’l-luġa gibi eserleri bu alanın önemli kaynaklarıdır. “Fıkhü’l-luġa” terimini es-Sâhibî fî fıkhi’l-luġa adlı eserinde ilk defa kendisi kullanmıştır. Lügate dair ilk didaktik manzum eserin müellifi olan İbn Fâris mizahî şiirler de kaleme almıştır . Dönemindeki edebî faaliyetleri yakından takip etmiş, her türlü başarı ve beceriyi eskilerde görenleri eleştirerek yeniler arasında eskilere denk, hatta onlardan üstün olanların bulunduğunu örneklerle ortaya koymuştur.[6]

Eserleri: İbn Fâris, bir dilcidir. Burada onun Hz. Peygamber’in (sas) hayatına dair yazdığı eser ve risaleleri ele alınacaktır.[7]

1.  Esmâ’ü Rasûlillâh ve me’ânîhâ (Esmâ’ü rasûlillâh, Tefsîru esmâ’i’n-nebî, el-Münbî fî tefsîri esmâ’i’n-nebî). Mâcid ez-Zehebî tarafından yayımlanmıştır (Kuveyt 1409/1989).

2.  Evcezü’s-Siyer li-Hayri’l-Beşer. Kitâbü Sîreti’n-Nebî: Kısa bir sîre. Yazma nüshaları Muhtasaru siyeri Rasûlillâh, Muhtasaru sîreti Rasûlillâh, Muhtasar fî nesebi’n-nebiyyi ve mevlidihî ve menşe’ihî ve meb’asih, Ahsaru sîreti seyyidi’l-beşer gibi farklı adlarla kaydedilen eser ilk olarak Cezayir’de basılmış (1301/1883), aynı baskı Hindistan (Bombay 1311/1893) ve Mısır’da (1947) tekrarlanmıştır. Mekāyîs (I, 31)‟in naşirine göre, Kitâbü Ahlâki’n-Nebî farklı bir eserdir.[8] Daha sonra İzzet Husriyye (Dımaşk, ts.), Hilâl Nâcî (Mecelletü’l-Mevridi’l-’Irâkıyye, II/4 [1972], s. 143-154), M. Kemâleddin İzzeddin (Beyrut 1408/1988) ve Muhammed Mahmûd Hamdân tarafından neşredilmiştir (Kahire 1413/1993). Müellifin Risâle (Mukaddime) fi’l-ferâ’iz, Fevâ’idü el-fâzi’l-Kur’ân (Sezgin, VIII, 213, 214), el-Yeşküriyyât (Brockelmann, GAL Suppl., I, 198) adlı eserleri henüz yayımlanmamıştır. Çeşitli âlimlerden yaptığı rivayetlerin kaynaklarını zikrettiği Risâle ile’l-Kâdî Ebî Bekir Muhammed b. İsmâ’îl adlı eserinin ise Züheyr Abdülmuhsin Sultan tarafından neşredileceği kaydedilmektedir (Mücmelü’l-luġa, neşredenin önsözü, I, 26).

3.  Fazlü’s-Salâti ‘ale’n-Nebiyyi ‘aleyhi’s-Salâtü ve’s-Selâm.