Ebu'd-Derdâ

     Bedir Gazvesi sırasında ve ensardan en son kişi olarak müslüman olduğu rivayet edilmektedir. İslâmiyet’i kabul etmesine vesile olan arkadaşı Abdullah b. Revâha İslâmî şahsiyetinin meydana gelmesine de yardımcı olmuştur. 

   Ebü’d-Derdâ önceleri ticaretle meşgul olduğunu, İslâmiyet’i kabul ettikten sonra ticaretle ibadeti bir arada yürütemeyeceğini anlayınca ibadeti seçtiğini anlatır. Uhud Gazvesi’nde yiğitlik gösterdiği nakledilmekle beraber onun bu gazveye katılmadığını söyleyenler de vardır. Daha sonraki birçok gazvede bulunmuş, Hz. Peygamber hayatta iken Kur’ân-ı Kerîm’i ezberleyerek tamamını ona okumuştur.

   Hz. Ebû Bekir’in hilâfetinin son zamanlarında başlayan Yermük Savaşı’nda ordu kadısı olarak bulundu ve bu görev İslâm tarihinde ilk defa onunla başlamış oldu. Hz. Ömer ve Hz. Osman devirlerinde de bu görevi zaman zaman üstlendiği anlaşılmaktadır. Bedir Gazvesi’ne katılmadığı halde Hz. Ömer onu Bedrî kabul ederek kendisine maaş bağladı. Hz. Ömer’in hilâfeti döneminde Medine’de diğer bazı sahâbîlerle birlikte kadılık yaptı. Suriye’ye gitmek için izin isteyince Hz. Ömer orada âmillik yapmasını teklif ettiyse de bu görevi kabul etmedi ve Hz. Peygamber’in sünnetini yaymak, halka namaz kıldırmak istediğini söyledi. Halifenin iznini alarak Dımaşk’a gitti. Başka bir rivayete göre ise Suriye Valisi Yezîd b. Ebû Süfyân’ın halifeden Kur’an ve fıkıh muallimi istemesi üzerine Hz. Ömer onu iki kişiyle birlikte Suriye’ye gönderdi. Valinin bu talebiyle onun Suriye’ye gitme arzusunun aynı tarihe tesadüf etmiş olması da mümkündür. Ebü’d-Derdâ’nın aralarında bulunduğu üç kişilik muallimler heyeti önce Humus’a gidip orada bir süre görev yaptı. Daha sonra Dımaşk’a geçen Ebü’d-Derdâ, Muâviye’nin Suriye valiliği sırasında Hz. Ömer’in emriyle Dımaşk kadılığına tayin edildi ve Dımaşk’ın ilk kadısı oldu. Hz. Ömer Dımaşk’a gittiğinde onu evinde ziyaret etti ve zâhidâne bir hayat sürdüğünü gördü. Ebü’d-Derdâ, hem Hz. Ömer hem Hz. Osman devirlerinde Kur’an öğretimiyle de meşgul oldu. Pek çok kişi ondan kıraat dersi aldı. Muâviye’nin Suriye valiliği sırasında diğer bazı sahâbîlerle birlikte Kıbrıs’ın fethine katıldığı da bilinmektedir.

   Ebü’d-Derdâ 32 yılında, bazı rivayetlere göre ise 31’de Dımaşk’ta vefat etti ve Bâbüssagīr Kabristanı’na defnedildi. 

  Daima âhiret hesabını ve Allah rızâsını gözeten Ebü’d-Derdâ çevresinde olup bitenlere ibret gözüyle bakardı. Müslüman olduğu sıralarda karısını ihmal edecek kadar ibadete düşkündü. Selmân-ı Fârisî, İslâmiyet’in bu kadarına izin vermediğini söyleyerek onun bu konudaki aşırılığına engel oldu. Ebü’d-Derdâ’nın ibadeti daha çok tefekkür ve ibret alma tarzındaydı. Hz. Peygamber’in onun hakkında “ümmetimin en âbidi ve en müttakisi”, “bu ümmetin hakîmi” gibi takdirkâr ifadeler kullandığı rivayet edilmektedir. 

   Önemli bir yönü de Kur’an muallimliği olan Ebü’d-Derdâ “Dımaşk mukrîi” diye anılırdı. Sabah namazından sonra talebelerini okutmaya başlardı. Anlatıldığına göre talebeleri onar kişilik gruplara ayırır, her grubun başına bir öğretici tayin ederdi. Öğreticiler talebeleri çalıştırırken kendisi de mihrapta oturur veya halkalar arasında dolaşarak çalışmaları takip eder, belli bir seviyeye ulaşan öğrenciler kıraatlerini ona arzederlerdi. Bu usulü ilk defa onun başlattığı söylenmektedir.